Taid

Hafan » Teulu » Taid

Mae pobl ifainc yn aml yn awyddus i fod yn hŷn. Ond nid i fod yn hen, chwaith. A cherdd am heneiddio yw’r englyn hwn gan un o feirdd gorau’r ugeinfed ganrif, sef Dic Jones. Yn y gerdd mae’n disgrifio’r modd y mae’r dyn hwn wedi newid yn gorfforol wrth fynd yn hŷn. Mae’n amlygu’r gwahaniaeth rhwng Taid yn ŵr ifanc a Taid yn hen ŵr, ac mae hwn yn destun tristwch.

Dic Jones (1934-2009)

 

p03gy2t7

 

Cafodd Richard Lewis Jones (Dic Jones) ei eni yn 1934 yn Nhre'r Ddôl yng ngogledd Ceredigion, ond fel Dic Yr Hendre y daeth i'w adnabod gan mai ar fferm Yr Hendre ym Mlaenannerch ger Aberteifi y bu'n byw mwyafrif ei oes.

Roedd Dic Jones yn un o feirdd Cymraeg gorau'r ugeinfed ganrif ac fe gyhoeddodd 4 cyfrol o farddoniaeth. Roedd yn gallu barddoni'n arbennig am y dwys a'r digrif. Roedd yn fardd ei filltir sgwâr ond hefyd yn fardd cenedlaethol.

Enillodd Gadair Eisteddfod yr Urdd 5 gwaith yn olynol yn y 1950au, gan ennill Cadair Eisteddfod Genedlaethol Aberafan yn 1966 gydag awdl 'Y Cynhaeaf'.

Ffermwr oedd Dic, ac roedd amaethyddiaeth a byd natur yn ysbrydoli ei farddoniaeth. Ef oedd y ffermwr cyntaf erioed i ddod yn Archdderwydd pan gafodd ei benodi yn 2008. Bu farw wedi blwyddyn yn unig fel Archdderwydd Cymru.

 

Gweithgaredd 1

Atebwch y cwestiynau canlynol am y gerdd.

Gweithgaredd 2

Pa eiriau neu ymadroddion sy’n dangos cryfder y gŵr ifanc a pha eiriau neu ymadroddion sy'n dangos gwendid yr hen ddyn?

Gweithgaredd 3

Yn y geiriau ‘ddwylo’ a ‘ddeilen’, mae’r cytseiniaid ‘dd’ ac ‘l’ yn ymddangos yn yr un drefn yn y ddau air (‘ddwylo’/‘ddeilen’).

Cynghanedd yw hyn.

Uwcholeuwch y cytseiniaid sy’n ymddangos yn yr un drefn yn y parau canlynol o eiriau.

TASG 1

 

‘Ddoe’n graig a heddiw’n gragen’, meddai’r bardd am ei daid, gan ddefnyddio ymadrodd sy’n drosiad ac yn wrthgyferbyniad. Roedd ei daid unwaith mor gryf a chadarn â’r graig, ond erbyn hyn, mae mor wag a bregus â chragen.

 

a) Ceisiwch feddwl am barau eraill o eiriau y byddai’r bardd wedi gallu eu defnyddio yn lle’r pâr ‘craig’ a ‘cragen’. Bydd angen i’r parau hyn fod yn eiriau gwrthgyferbyniol ac, o bosib, hefyd yn drosiadau.

 

e.e. 

  • ddoe’n eryr a heddiw’n ddryw
  • ddoe’n gawr a heddiw’n gorrach
  • ddoe’n ______ a heddiw’n _________
  • ddoe’n ______ a heddiw’n _________
  • ddoe’n ______ a heddiw’n _________

 

b) Wedi cwblhau gweithagredd (a), rhowch resymau pam y tybiwch chi fod y bardd wedi defnyddio ‘Ddoe’n graig a heddiw’n gragen’ yn hytrach nag unrhyw bâr arall o eiriau gwrthgyferbyniol. Ceisiwch feddwl am y gerdd yn ei chyfanrwydd, am ystyr y geiriau, ac am eu sain nhw hefyd.

 

TASG 2

 

Nid ydym yn cenfigennu wrth hen bobl fel arfer.

 

Gyda’ch partner, serch hynny, ystyriwch beth yw manteision bod yn oedrannus.

 

Ysgrifennwch gyfres o ddeg o bwyntiau bwled yn amlinellu’r manteision hyn.

 

TASG 3

 

Dychmygwch eich bod yn hen ŵr neu’n hen wraig – o bosib rhywun rydych yn ei adnabod neu ei hadnabod, neu mae croeso i chi ‘greu’ cymeriad.

 

a) Ysgrifennwch ymson (tua 400 o eiriau) yn sôn am y pethau nad ydych yn eu hoffi am yr ‘oes fodern hon’. Mae croeso i chi gwyno’n flin, ond ceisiwch gwyno’n ddifyr hefyd.

 

b) Cofiwch mai rhywbeth i’w berfformio i gynulleidfa yw ymson yn y pen draw. Efallai y bydd cyfle i chi ddarllen darn o’r ymson o flaen y dosbarth.

 

Taflen holl dasgau Taid:

Taid - Dic Jones

Ei ddwylo fel dwy ddeilen, – y mae’r grymnerth, pŵer, cryfder

          O’r gwraiddgwreiddyn ... wedi gorffen,

     Mae ’nhaid nawr yn mynd yn hen,

     Ddoe’n graigcraig = darn mawr iawn o garreg a heddiw’n gragencasyn neu orchudd allanol .

Mae pobl ifainc yn aml yn awyddus i fod yn hŷn. Ond nid i fod yn hen, chwaith. A cherdd am heneiddio yw’r englyn hwn gan un o feirdd gorau’r ugeinfed ganrif, sef Dic Jones. Yn y gerdd mae’n disgrifio’r modd y mae’r dyn hwn wedi newid yn gorfforol wrth fynd yn hŷn. Mae’n amlygu’r gwahaniaeth rhwng Taid yn ŵr ifanc a Taid yn hen ŵr, ac mae hwn yn destun tristwch.

Dic Jones (1934-2009)

 

p03gy2t7

 

Cafodd Richard Lewis Jones (Dic Jones) ei eni yn 1934 yn Nhre'r Ddôl yng ngogledd Ceredigion, ond fel Dic Yr Hendre y daeth i'w adnabod gan mai ar fferm Yr Hendre ym Mlaenannerch ger Aberteifi y bu'n byw mwyafrif ei oes.

Roedd Dic Jones yn un o feirdd Cymraeg gorau'r ugeinfed ganrif ac fe gyhoeddodd 4 cyfrol o farddoniaeth. Roedd yn gallu barddoni'n arbennig am y dwys a'r digrif. Roedd yn fardd ei filltir sgwâr ond hefyd yn fardd cenedlaethol.

Enillodd Gadair Eisteddfod yr Urdd 5 gwaith yn olynol yn y 1950au, gan ennill Cadair Eisteddfod Genedlaethol Aberafan yn 1966 gydag awdl 'Y Cynhaeaf'.

Ffermwr oedd Dic, ac roedd amaethyddiaeth a byd natur yn ysbrydoli ei farddoniaeth. Ef oedd y ffermwr cyntaf erioed i ddod yn Archdderwydd pan gafodd ei benodi yn 2008. Bu farw wedi blwyddyn yn unig fel Archdderwydd Cymru.

 

Gweithgaredd 1

Atebwch y cwestiynau canlynol am y gerdd.

Gweithgaredd 2

Pa eiriau neu ymadroddion sy’n dangos cryfder y gŵr ifanc a pha eiriau neu ymadroddion sy'n dangos gwendid yr hen ddyn?

Gweithgaredd 3

Yn y geiriau ‘ddwylo’ a ‘ddeilen’, mae’r cytseiniaid ‘dd’ ac ‘l’ yn ymddangos yn yr un drefn yn y ddau air (‘ddwylo’/‘ddeilen’).

Cynghanedd yw hyn.

Uwcholeuwch y cytseiniaid sy’n ymddangos yn yr un drefn yn y parau canlynol o eiriau.

TASG 1

 

‘Ddoe’n graig a heddiw’n gragen’, meddai’r bardd am ei daid, gan ddefnyddio ymadrodd sy’n drosiad ac yn wrthgyferbyniad. Roedd ei daid unwaith mor gryf a chadarn â’r graig, ond erbyn hyn, mae mor wag a bregus â chragen.

 

a) Ceisiwch feddwl am barau eraill o eiriau y byddai’r bardd wedi gallu eu defnyddio yn lle’r pâr ‘craig’ a ‘cragen’. Bydd angen i’r parau hyn fod yn eiriau gwrthgyferbyniol ac, o bosib, hefyd yn drosiadau.

 

e.e. 

  • ddoe’n eryr a heddiw’n ddryw
  • ddoe’n gawr a heddiw’n gorrach
  • ddoe’n ______ a heddiw’n _________
  • ddoe’n ______ a heddiw’n _________
  • ddoe’n ______ a heddiw’n _________

 

b) Wedi cwblhau gweithagredd (a), rhowch resymau pam y tybiwch chi fod y bardd wedi defnyddio ‘Ddoe’n graig a heddiw’n gragen’ yn hytrach nag unrhyw bâr arall o eiriau gwrthgyferbyniol. Ceisiwch feddwl am y gerdd yn ei chyfanrwydd, am ystyr y geiriau, ac am eu sain nhw hefyd.

 

TASG 2

 

Nid ydym yn cenfigennu wrth hen bobl fel arfer.

 

Gyda’ch partner, serch hynny, ystyriwch beth yw manteision bod yn oedrannus.

 

Ysgrifennwch gyfres o ddeg o bwyntiau bwled yn amlinellu’r manteision hyn.

 

TASG 3

 

Dychmygwch eich bod yn hen ŵr neu’n hen wraig – o bosib rhywun rydych yn ei adnabod neu ei hadnabod, neu mae croeso i chi ‘greu’ cymeriad.

 

a) Ysgrifennwch ymson (tua 400 o eiriau) yn sôn am y pethau nad ydych yn eu hoffi am yr ‘oes fodern hon’. Mae croeso i chi gwyno’n flin, ond ceisiwch gwyno’n ddifyr hefyd.

 

b) Cofiwch mai rhywbeth i’w berfformio i gynulleidfa yw ymson yn y pen draw. Efallai y bydd cyfle i chi ddarllen darn o’r ymson o flaen y dosbarth.

 

Taflen holl dasgau Taid: